این تئوری در سال 1950 توسط اریک برن، روانپزشک کانادایی-آمریکایی، مطرح شد و مورد بحث و نقد روانشناسان و متخصصین زمان خود قرار گرفت. اگرچه که شکل‌گیری این تئوری مدیون نگرش فرویدی به رفتار و روابط افراد است، اما یک نقطه تفاوت اساسی بین نگرش اریک برن و فروید وجود دارد.
این تئوری در سال 1950 توسط اریک برن، روانپزشک کانادایی-آمریکایی، مطرح شد و مورد بحث و نقد روانشناسان و متخصصین زمان خود قرار گرفت. اگرچه که شکدرمان فرویدی متکی بر صحبت و رابطه‌ی درمانگر با بیمار است و بر کشف نکات پنهان شده در ضمیر ناخودآگاه بیمار تاکید می‌کند. اما اریک برن به بررسی روابط بیمار با دیگران و تعاملات آنها می‌پردازد. همچنین اریک برن کوشید تا با ساده‌سازی واژگان و اصطلاحات تخصصی روان‌درمانی، روند درمان را ساده‌تر کند و به تئوری خود عمومیت بیشتری ببخشد.
اریک برن در طول زندگی خود به تالیف 4 کتاب درباره‌ی تئوری تحلیل رفتار متقابل پرداخت که در این میان، کتاب « بازی‌ها » از شهرت بیشتری برخوردار است.
بر اساس تئوری تحلیل رفتار متقابل ( یا به اختصار : TA ) هر فرد در طول زندگی خود 3 رفتار را می‌آموزد و با ارجاع به این 3 فرم رفتاری و ترکیب آنها، روابط خود را با دیگران شکل می‌دهد.
شکل‌گیری این تئوری مدیون نگرش فرویدی به رفتار و روابط افراد است، اما یک نقطه تفاوت اساسی بین نگرش اریک برن و فروید وجود دارد.
برای بزرگتر شدن عکس، روی آن کلیک کنید.
این 3 فرم رفتاری عبارتند از :
1- رفتار کودکانه
2- رفتار والدانه
3- رفتار بالغانه
از نظر اریک برن، رفتار یک فرد، در یک لحظه‌ی مشخص، فقط در یکی از حالت‌های ذکر شده جای میگیرد و البته رفتارها دائما در حال تغییر می‌باشند. به عنوان مثال، هم‌اکنون یک فرد می‌تواند رفتار کودکانه داشته باشد و در لحظه‌ی بعد، از خود رفتار والدانه یا بالغانه و یا کودکانه نشان بدهد. (برخلاف نظر ریموند کتل که معتقد بود رفتار یک فرد، ترکیب و برایند صفات و فرم‌های رفتاری مختلف آن فرد است.)
در مرحله‌ی بعد، اریک برن و طرفداران او، این تئوری را گسترده‌تر می‌کنند و برایند رفتارهای جوامع و گروه‌ها را نیز در یکی از 3 فرم رفتاری بالا طبقه‌بندی می‌کنند.
برای بزرگتر شدن عکس، روی آن کلیک کنید.
1- رفتار کودکانه : این فرم رفتاری قسمتی از احساسات، رفتارها و افکار انسان است که تکرار دوران کودکی می‌باشد. از ویژگی‌های مهم این رفتار می‌توان به داشتن نگاه سیاه و سفید به مسائل ( خوب در مقابل بد، زیبا در مقابل زشت و... )، امنیت‌طلبی، تصمیم‌ها و رفتارهای عجولانه و غیرمنطقی، پررنگ‌تر دیدن نکات مثبت و توجه کمتر به نکات منفی و... اشاره کرد.
2- رفتار والدانه : این فرم رفتاری از تاثیر رفتار والدین بر کودک نشات میگیرد و فرد با تقلید از رفتارهای والدین خود، بیشتر به تشویق و تنبیه، طرفداری یک جانبه، نقد، نصیحت و... می‌پردازد.
3- رفتار بالغانه : با بزرگتر شدن کودک و افزایش رشد ذهنی، او درمی‌یابد که همیشه نمی‌توان به فرم کودکانه و یا والدانه رفتار کرد. در این مرحله است که منطق در رفتارهای فرد ظاهر می‌شود و سهم احساسات را محدودتر می‌کند. در واقع رفتار بالغانه را می‌توان تعادلی میان رفتار کودکانه و والدانه دانست.
اکنون بیایید با ذکر مثال‌هایی هریک از فرم‌های رفتاری را بهتر درک کنیم.
نگاه کودکانه :
هرکس که درس بخواند موفق خواهد شد. (مثبت اندیشی غیر منطقی و نگاه محدود به مسئله)
هرکس که درس نخواند بدبخت می‌شود. ( نگاه منفی غیر منطقی و محدود به مسئله )
نگاه والدانه :
اگر فرزندم خوب درس بخواند برای او جایزه می‌خرم. ( تشویق )
اگر فرزندم خوب درس نخواند او را از بازی محروم می‌کنم. ( تنبیه )
اگر فرزندم نمره‌ی خوبی نگرفت، مقصر معلم اوست چون فرزند من سخت تلاش کرده است. ( طرفداری یک‌جانبه )
[ والد خطاب به فرزند خود ] : چرا درس نخواندی ؟ ( نقد )
نگاه بالغانه :
درست است که تنها پیش‌نیاز موفقیت درس خواندن نیست و هزاران عامل دیگر بر موفقیت یک فرد تاثیر دارند اما درس خواندن احتمال موفقیت را بالاتر می‌برد.
طبیعی است که نمی‌توان در یک مطلب کوتاه، نگاهی مفصل و جرء به جزء به تمامی سرفصل‌های مطرح شده درباره تئوری تحلیل رفتار متقابل داشت. اگر به مطالعه بیشتر درباره این سرفصل علاقه‌مند بودید می‌توانید به کتاب‌های زیر مراجعه کنید:
Transactional Analysis in Psychotherapy
Games People Play
The principles of group treatment
?What do you say after you say hello
منابع :
1- کتاب بازی‌ها – اریک برن – ترجمه اسماعیل فصیح – انتشارات ذهن آویز
2- سایت انستیتو تحلیل رفتار متقابل به نشانی tai.ir